هدف از پژوهش حاضر، مطالعه رابطه باورهای انگیزشی تیزهوشان درباره درس ریاضی با راهبردهای خود نظم دهی انگیزشی بود. بدین منظور 344 دانش آموز سال اول دبیرستان (172 دختر و 162 پسر) که بر اساس نمرات حاصل از گونه هنجاریابی شده «آزمون هوشی اوتیس»، تیز هوش شناخته شدند، به عنوان آزمودنی در این پژوهش شرکت نمودند. علاوه بر آزمون مزبور، «مقیاس باورهای انگیزشی درباره یادگیری ریاضی» و «مقیاس راهبردهای خود نظم دهی انگیزشی» نیز به کار گرفته شد و شواهد حاصل، بیانگر اعتبار و روایی نمرات این مقیاس ها بود. تحلیل عاملی نشان داد که مقیاس باورهای انگیزشی درباره ریاضی، از هفت عامل خود کفایتی، ارزش تکلیف، اضطراب امتحان، باورهای مهار یادگیری، جهت گیری هدف تسلط، جهت گیری هدف عملکرد - گرایشی و جهت گیری هدف عملکرد - اجتنابی تشکیل شده است. ضرائب آلفا کرونباخ برای مولفه های مذکور از 0.53 و 0.83 متغیر بود. این ضرائب برای پنج زیر مقیاس خود نظم دهی انگیزشی مشتمل بر ارتقا علاقه، صحبت درونی تسلط، صحبت درونی عملکرد، خود پاداش دهی و مهار محیطی بین 0.73 تا 0.88 نوسان داشت. تحلیل های رگرسیونی نشان داد که در میان دانش آموزان تیزهوش، هر یک از راهبردهای خود نظم دهی انگیزشی به وسیله ابعادی از باورهای انگیزشی درباره یادگیری ریاضی، پیش بینی می گردد و الگوی این روابط در تمام موارد از وضعیت یکسانی تبعیت نمی کند. نتایج مبین آن بود که جهت گیری هدف تسلط، سهم تعیین کننده ای در استفاده تیزهوشان از راهبردهای خود نظم دهی انگیزشی برای فراگیری ریاضی دارد، حال آن که جهت گیری هدف عملکرد - اجتنابی هیچ یک از راهبردهای خود نظم دهی انگیزشی را پیش بینی نمی کند. این یافته ها در پرتو نتایج مطالعات پیشین مورد بحث قرار گرفت و از کاربردهای آن در آموزش ریاضی به تیزهوشان سخن به میان آمد.

یکی از مهم ترین مسائل و مشکلات نظام های آموزشی، افت تحصیلی است که آثار ناگواری از لحاظ مالی و نگرشی بر نظام آموزشی، خانواده و دانش آموزان به جای می گذارد؛ بنابراین، پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی مداخله مثبت نگر بر باورهای انگیزشی دانش آموزان پسر مقطع متوسطه دارای افت عملکرد تحصیلی انجام شد. طرح پژوهش نیمه تجربی از نوع پیش آزمون-پس آزمون و پیگیری با گروه کنترل بود. نمونه شامل 30 نفر از دانش آموزان پسر دارای افت تحصیلی مدارس شهر دزفول در سال تحصیلی 1399-1398 بودند که با روش نمونه گیری دردسترس انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین شدند. گروه آزمایش مداخله آموزشی را طی دو ماه و نیم در 8 جلسه 90 دقیقه ای دریافت کردند. پرسشنامۀ استفاده شده، راهبردهای خودانگیخته یادگیری بود. برای تجزیه وتحلیل داده ها از تحلیل کواریانس چندمتغیری استفاده شد. یافته ها نشان دادند بین گروههای آزمایش و کنترل ازنظر باورهای انگیزشی تفاوت معناداری وجود دارد. به عبارت دیگر، مداخلۀ مثبت نگر باعث افزایش خودکارآمدی و ارزش گذاری درونی و کاهش اضطراب امتحان در مراحل پس آزمون و پیگیری شد. منطبق با یافته های پژوهش حاضر، مداخله مثبت نگر به عنوان یک روش کارا برای افزایش خودکارآمدی، ارزش گذاری درونی و کاهش اضطراب امتحان که همگی از زیرمؤلفه های باورهای انگیزشی هستند، در دانش آموزان دارای افت تحصیلی پیشنهاد می شود.

پژوهش حاضر، نقش باورهای انگیزشی را در رفتار کمک طلبی و پیشرفت تحصیلی 200 دانش آموز پسر پایه سوم راهنمایی که به صورت تصادفی انتخاب شده بودند، مورد بررسی قرار داد. به منظور سنجش باورهای انگیزشی (اهداف تکلیف مدار، اهداف بیرونی، اهداف توانایی نسبی، ادراک لیاقت شناختی و ادراک لیاقت اجتماعی) از پرسشنامه محقق ساخته و مقیاس ادارک لیاقت هارتر استفاده شد. رفتار کمک طلبی (پذیرش و اجتناب از کمک طلبی) از طریق پرسشنامه محقق ساخته مورد اندازه گیری قرار گرفت و برای سنجش پیشرفت تحصیلی، از میانگین نمرات دروس دانش آموزان استفاده شد. جهت تحلیل داده ها، از روش آماری تحلیل رگرسیون چند متغیری استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان داد که: 1)بهترین متغیرهای پیش بینی کننده پذیرش کمک طلبی عبارتند از: اهداف تکلیف مدار و ادراک لیاقت اجتماعی، 2) بهترین متغیر پیش بینی کنندة اجتناب از کمک طلبی. اهداف بیرونی است و 3) رفتار کمک طلبی (پذیرش و اجتناب از کمک طلبی) پیش بینی کننده پیشرفت تحصیلی دانش آموزان است. به طور کلی، نتایج پژوهش حاکی از اهمیت توجه به مؤلفه های انگیزشی ـ اجتماعی در رفتار کمک طلبی و عملکرد تحصیلی دانش آموزان است.

هدف از این پژوهش، مطالعه رابطه باورهای معرفت شناختی و انگیزشی دانش آموزان تیزهوش درباره دانش ریاضی و فرآیند یادگیری آن بود. بدین منظور از میان دانش آموزان دختر و پسر سال اول دبیرستان، بر اساس نمرات حاصل از گونه هنجاریابی شده "آزمون هوشی اوتیس"، 334 دانش آموز تیزهوش (با هوشبهر 120 و بالاتر) انتخاب شدند و در پژوهش حاضرشرکت نمودند. باورهای معرفت شناختی و انگیزشی دانش آموزان گروه نمونه، از طریق "پرسشنامه باورهای معرفت شناختی" و "مقیاس باورهای انگیزشی درباره ریاضی" مورد سنجش قرار گرفت. تحلیل عاملی نشان داد که باورهای معرفت شناختی، چهاربعد یادگیری سریع، منبع دانش، توانایی ثابت و قطعیت دانش را در بر می گیرد و ضرایب آلفای کرونباخ برای این ابعاد بین 0.61 تا 0.74 متغیر است. مولفه های انگیزشی حاصل از تحلیل عاملی، مشتمل بر خودکفایتی، ارزش تکلیف، اضطراب امتحان، باورهای کنترل یادگیری، جهت گیری های هدف تسلط، عملکرد - گرایشی و عملکرد - اجتنابی بود که ضرایب آلفای کرونباخ از 0.53 تا 0.83 را نشان می دهد. نتایج تحلیل های رگرسیون، حاکی از آن بود که در میان تیزهوشان، ابعاد باورهای معرفت شناختی، متغیرهای انگیزشی را پیش بینی می کند و الگوی این روابط در تمامی موارد یکسان نیست. در حالی که باورهای یادگیری سریع، منبع دانش و توانایی ثابت تاثیر منفی بر انگیزش دانش آموزان تیزهوش در یادگیری ریاضی داشتند، باور قطعیت دانش از چنین الگویی تبعیت نمی نمود. این یافته ها با توجه به نتایج مطالعات پیشین و مدل های نظری موجود در این زمینه مورد تفسیر قرار گرفت و بر کاربردهای آن در مشاوره تحصیلی و آموزش ریاضی به تیزهوشان تاکید شد.

مقدمه: باورهای انگیزشی دسته ای از معیارهای شخصی و اجتماعی هستند که افراد برای انجام یک عمل به آنها مراجعه می کنند. این باورها دربر گیرنده چندین سازه متفاوت هستند که توسط الگوهای نظری متفاوت مانند نظریه های اسناد، خودکارآمدی، هدف و انگیزش درونی به وجود آمده اند. هدف پژوهش حاضر بررسی عوامل موثر (خانوادگی، فردی، آموزشگاهی و محیطی) در الگوی مناسب باورهای انگیزشی دانش آموزان تهرانی است.روش کار: این پژوهش، پیمایشی و نمونه آماری آن را 499 دانش آموز دبیرستانی شامل 282 دختر (56.6 درصد) و 217 پسر (43.4 درصد) با دامنه سنی 18-15 سال تشکیل دادند که به روش نمونه گیری طبقه ای نسبی از میان دانش آموزان دبیرستان های منطقه یک آموزش و پرورش شهر تهران در سال تحصیلی 89-1388 انتخاب شدند. پرسشنامه راهبردهای خودانگیخته برای یادگیری(MSLQ) ، پرسشنامه تجدید نظر شده سنجش نگرش نسبت به مدرسه (SAAS-R)، مقیاس کنترل درونی بیرونی راتر، پرسشنامه محقق ساخته جهت سنجش عوامل آموزشگاهی، پرسشنامه محقق ساخته جهت سنجش فرهنگ و ارزش های اجتماعی و پرسشنامه وضعیت اجتماعی اقتصادی خانواده در اختیار آنها قرار گرفت. جهت تحلیل داده ها از آزمون مقایسه میانگین های مستقل، همبستگی پیرسون و رگرسیون همزمان چندگانه استفاده شد.یافته ها: بیشترین ارتباط معنی دار عوامل فوق با باورهای انگیزشی دانش آموزان به ترتیب عبارت بودند از عوامل محیطی (r=0.440)، عوامل فردی (r=0.426) و عوامل آموزشگاهی (r=0.248) (P<0.01). همچنین عوامل خانوادگی ارتباط معنی داری با باورهای انگیزشی دانش آموزان نداشت (r=-0.002، P>0.05).نتیجه گیری: بین باورهای انگیزشی دانش آموزان با عوامل محیطی، عوامل فردی و عوامل آموزشگاهی رابطه مستقیم و مثبتی وجود دارد.